Zwanger tijdens de Ramadan: Wel of niet vasten? – deel 3

Zwanger tijdens de Ramadan, ga je dan wel of niet (blijven) vasten? Een vraag die veel zwangere zusters zichzelf hebben gesteld de afgelopen maand en zelfs daarvoor al de gemoederen flink bezig heeft gehouden in de gemeenschap. De heilige Ramadan valt wederom in de zomerperiode, en het is niet zomaar dat er toch veel vragen en onzekerheden blijven bestaan over het vasten tijdens de zwangerschap. Deze 3-delige blogserie met full focus on THE BODY, stond in het teken staan van de vraag: In hoeverre is het verstandig om te vasten als je zwanger bent?

Naast een overgrote meerderheid van positieve reacties, barstte er uit een bepaalde hoek toch heftige kritiek  los. Vandaag in het derde en laatste deel de afsluiting van deze serie daarom antwoord op de meest gestelde opmerkingen en vragen. Ik sluit af met mijn eigen blik op deze hot topic als moslima én bevallingscoach. Want, wat is uiteindelijk het persoonlijke advies dat ik zou geven aan een zwangere zuster in de Ramadan?

Terugblik: Kritiek en harde woorden

In deel 1 van deze serie ‘Zwanger tijdens de Ramadan: Wel of niet vasten?’ heb ik een inleiding gegeven en de algemene omstandigheden behandeld waar je bij stil dient te staan in de keuze om wel of niet te vasten.

In deel 2 was het tijd voor real talk, want wat zegt onderzoek nu precies over het effect van vasten tijdens de zwangerschap? Up-to-date en volledig onderbouwd, zoals jullie van me gewend zijn, bekeek ik het effect van vasten op het zwangere lichaam en somde ik overzichtelijk van beide kanten de bevindingen op, aangezien er tegenstrijdig onderzoek bestaat op dit gebied. Dit werd gevolgd door een objectieve discussie en conclusie. Toen ik aan de hand hiervan een een facebook-post plaatste op mijn pagina samen met de afbeelding hiernaast, waren sommige reacties best heftig te noemen. Voor mij alleen nóg meer de bevestiging dat het meer dan ooit nodig is om hier openlijk over te spreken in onze gemeenschap, maar uiteraard met de nodige respect voor elkaar.

Het laatste wat ik wil doen is zwangere zusters vertellen wat ze wel en niet moeten doen. Daar heb je er al genoeg van rondlopen die dat doen.. 😉 Mijn doel is niet overtuigen, zusters veroordelen of meedoen met die eindeloze discussies. Mijn boodschap is slechts van beide kanten informeren over het vasten tijdens de zwangerschap, zodat zusters hun keuzes zelf én vooral heel bewust keuzes kunnen maken. Naar mijn inziens ontbreekt er vaak uitgebreide en vooral up-to-date (!) informatie op dit gebied en het is belangrijk dat dit beschikbaar is voor iedereen.

Zwanger & Vasten: Mijn visie en standpunten

Uit recent onderzoek blijkt dat er wel degelijk risico’s aan verbonden zijn voor het (ongeboren) kind om te vasten tijdens de zwangerschap. Vooral met de langdurigheid van het vasten zoals in de Ramadan achtereenvolgend gebeurt en de lange tijdsduur (ruim 19 uur) van het vasten zoals die nu in de zomer voorkomt. Deze laatste belangrijke factor van tijdsduur van het vasten in de zomer wordt in veel onderzoeken niet meegenomen, Bevindingen van beide kanten heb ik uitgebreid uiteengezet en volledig onderbouwd behandeld in deel 2 van mijn blogserie, evenals mijn kritische discussie en conclusie.

Wat betreft het religieuze perspectief, verwijs ik vriendelijk door naar mijn e-book , dat dit tot in de puntjes onderbouwd uiteenzet. Niks van wat ik claim of zeg, spreekt iets islamitisch gezien tegen. Dit zijn de feiten: Voor bepaalde toestanden van het lichaam, is met wijsheid vrijstelling voor het vasten mogelijk gemaakt. Zwangerschap en borstvoeding horen bij die toestanden. En door alles wat ik heb geleerd in de afgelopen jaren dat ik me heb beziggehouden met onderzoek over vasten tijdens zwangerschap/borstvoeding, zowel vanuit islamitisch als wetenschappelijk perspectief, vind ik juist de bevestiging terug van Zijn wijsheid voor ons in iedere situatie, context en tijdsperiode. Dat de Ramadan bijv. nu in de zomperiode valt is een belangrijke factor om mee te nemen in de vraag of het verstandig is om te (blijven) vasten als je zwanger bent.

Ik stel nergens dat het vasten van zichzelf ‘slecht’ is, ik erken juist dat de toestanden die zelf benoemd zijn vanuit de islam als geldig zijnde redenen voor vrijstelling, toestanden zijn om rekening mee te houden in de keuze om wel of niet te vasten

Mijn visie en standpunten baseren zich in eerste plaats júist op een islamitische visie. Ik stel nergens dat het vasten van zichzelf ‘slecht’ is, ik erken juist dat de toestanden die zelf benoemd zijn vanuit de islam als geldig zijnde redenen voor vrijstelling, toestanden zijn om rekening mee te houden in de keuze om wel of niet te vasten. Daarom vind ik dat zusters met het vasten in de zwangerschap in de zomerperiode (!) goed moeten afwegen wat verstandig is om te besluiten in ieder haar eigen situatie met ieder haar eigen unieke toestand en vermogen. Toch wil ik in het geval van zwangerschap hier een paar kanttekeningen bij plaatsen, beginnend met wat ik vaak hoor: ‘Zolang je je gewoon voelt, hoef je je geen zorgen te maken over de baby.”

Veelgehoorde uitspraken en mijn respons

“Zolang je je gewoon goed voelt, hoef je je geen zorgen te maken over de baby.”

Het is een feit dat je eigen toestand niet automatisch de toestand van je ongeboren kind reflecteert. Enkel het afgaan op signalen van je eigen lichaam bewijst lang niet altijd een accuraat leidraad te zijn om te bepalen of het wel of niet goed is om te (blijven) vasten tijdens de zwangerschap. Een signaal krijgen van je lichaam is vaak een verlate indicatie dat iets niet helemaal goed gaat daarbinnen. Vaak hoeft een vrouw niet eens iets te merken wat de gevolgen zijn van de compensatie die je zwangere lichaam gedwongen is te maken vanwege het vasten, en wat voor effect dit kan hebben op je kind. Over de noodzaak van deze compenstatie tijdens het vasten sprak ik al in deel 1 en wordt duidelijk benoemd en onderbouwd in deel 2.

“De eerste dagen zijn altijd zwaar, je moet er gewoon doorheen!”

Je kan een zwangere vrouw niet vergelijken met een normale vastende. Signalen die een zwangere vrouw krijgt tijdens het vasten kunnen niet als dezelfde tekenen beschouwd worden die een normale vastende doorloopt, maar toch wordt er wel vaak zo naar gekeken in onze gemeenschap. Dat je er ‘gewoon doorheen moet’ is dus het slechtste advies wat je kan geven. Die belangrijke signalen waarschuwen de zwangere namelijk om gehoor te geven aan de unieke behoeften van het zwangere lichaam (en dus ook je ongeboren kind) op dat moment. Omdat je lichaam in dienst staat van andere processen (de zwangerschap en het zich hieraan aanpassen), is er geen eerlijke balans t.o.v. de vastende toestand van het lichaam. Zoals ik in deel 1 al uitlegde, kamp je in principe met een ‘achterstand’.

“Kijk, als het écht niet gaat, kan je het altijd nog verbreken en later weer proberen.”

De balans in een zwangere lichaam met alle processen die daar plaatsvinden zijn totaal anders dan in het lichaam van een normale vastende persoon. Zeg je werkelijk tegen een vrouw om door te bikkelen, als ze de hele dag overgeeft, beginnende weeënactiviteit voelt, de baby niet meer goed voelt, vaak last krijgt van harde buiken, steken in het hoofd, flauwvallen, spierpijnen, sterretjes zien, uitdroging, zelfs in het ziekenhuis belanden ervoor etc. etc. Ook hoor ik dat de hele dag vasten goed gaat, en dit soort klachten losbarsten ná iftar. Sommigen geven dan in een keer alles over. De berichten die ik afgelopen maand in mijn inbox heb ontvangen, verhalen die ik gehoord heb…subhan’Allah, EN DAN NOG, zijn er vrouwen die de volgende dag gewoon weer gaan vasten. Gesteund door o.a. ”Je moet er gewoon doorheen…. of probeer het een dag later weer. Misschien kan je afwisselen.” Je lichaam vertelt je iets! Het reageert niet goed op het vasten mét een reden. Luister er meteen naar als je gezegend bent die signalen wél te krijgen. Er zijn vrouwen die blijven forceren en volharden met ‘dat proberen’ alsof hun leven ervan afhangt. Pas als ze bij wijze van spreken neervallen, verbreken ze het vasten. Zij zien de vrijstelling als iets waar je alleen gebruik van mag maken ‘in nood’. Deze gedachte vloeit voort uit culturele opvattingen, en kent geen grond in de islam. De vrijstelling voor het vasten wordt in de islam beschouwd als een vorm van genade.

“Als het vasten echt schadelijk zou kunnen zijn tijdens de zwangerschap, had Allah het wel verboden gemaakt voor zwangeren om te vasten.”

Als het vasten tijdens de zwangerschap niet schadelijk zou kúnnen zijn, was er ook geen vrijstelling mogelijk gemaakt. En zou dat niet de focus moeten zijn, dat we ervoor waken wanneer vasten in bepaalde toestanden, situaties en tijdsperiodes wél degelijk schadelijk kan zijn en dat we hier dan ook met wijsheid naar handelen. Het recht is uiteindelijk aan de moeder gegeven om hierin zelf een keuze te maken, zélf die afweging te maken nadat ze zich goed heeft laten informeren van beide kanten, want het is haar gevoel in relatie tot haar eigen welbevinden en dat van haar kind wat de beslissende factor is om wel of niet gebruik te maken van de vrijstelling. Bovendien zijn de wetten en regels uit de islam er voor alle tijden en plaatsen, evenals voor iedere situatie en context. We hebben nu te maken met de vastenmaand in de zomerperiode waar we ruim 19 uur zonder vocht en voeding kampen en dát in een zwangere en/of zogende toestand, kun je gerust een heuse uitdaging noemen voor lichaam en geest. Met wijsheid zijn zwangerschap en borstvoeding dus ook specifiek benoemd door onze geliefde Profeet, vrede zij met hem, als gegronde redenen voor vrijstelling.

“Maar je weet pas of je het aankunt als je het geprobeerd hebt, mensen doen te makkelijk met de vrijstelling!”

Zij die beweren dat je het ‘niet weet’ als je het tenminste niet geprobeerd hebt, spreken voor zichzelf en vanuit hun ervaring, draagkracht en intuïtie. We kunnen nooit zicht hebben in de persoonlijke situatie en beleving van een ander en dat dienen we te respecteren met begrip en compassie zonder te speculeren over iemands intentie. Het schuldig laten voelen van zusters omdat zij gebruik maken van de vrijstelling, een recht dat zij hebben gekregen en waar alleen zij over mogen beslissen, moet ophouden. Het komt hierop neer: De geleerden zijn het erover eens dat de vrijstelling zich baseert op vrees van de moeder voor haarzelf en/of haar kind. En niemand kan beter oordelen hierover dan de moeder zelf. Period. Zo simpel als dat.

Er bestaat verder ook geen eenduidige (!) opvatting onder de geleerden waarop deze vrees gebaseerd dient te zijn en of de vrees al aanwezig dient te zijn vóór het vasten of pas gegrond is tijdens/na het vasten. Wat hierop wordt voortgebouwd verschillen recente opvattingen en meningen over. En ook dat is een gunst voor de gemeenschap, alhamdulillāh. Onderscheid kunnen maken tussen daadwerkelijke regelgeving in de islam en de verschillende interpretaties die vooral rondgaan op internet is cruciaal (in authentiek bronmateriaal is namelijk niks terug te vinden over dat ‘moeten proberen’), want het zorgt voor onnodige verdeling in onze gemeenschap. Zolang jouw keuze voor een bepaalde interpretatie een gegronde basis heeft in de islam, treft je geen blaam om dat te volgen met een oprechte intentie. En Allah weet het ‘t beste. Voor meer uitgebreide informatie en onderbouwing hierover vanuit religieus perspectief verwijs ik door naar het e-book.

“Die en die hebben ook gevast tijdens de zwangerschap, en hun baby’s waren gewoon gezond.”

“Dit is iets wat vrouwen voor zichzelf moeten beslissen. Ik ben moe van die discussies en ‘gelijk krijgen’.”

Helemaal mee eens. Iedere zwangere moslimvrouw moet hier zelf over beslissen. Mensen reageren vaak door in discussie te gaan en verliezen zichzelf in de emoties die gepaard gaan met het onderwerp, maar ik hoor niet bij die groep want ik open hier geen discussie. Ik  bied hier slechts een plek voor onderbouwde informatie over een belangrijke topic die zwangere moslimzusters aangaat. Als je me langer volgt dan vandaag, weet je dat ik nooit zomaar dingen roep zonder rekening te houden met alle partijen. Respect staat bovenaan op mijn pagina en website. Jij bent vrij te beslissen en denken wat jij wilt. Mijn doel is niet overtuigen, maar zo goed mogelijk informeren van beide kanten zodat iedereen voor haarzelf een goed afgewogen keuze kan maken. Als bevallingscoach, en straks ook student verloskunde, zal ik hier vragen over blijven krijgen en ik zal deze vragen blijven beantwoorden om, in shaa’ Allah, bij te dragen in bewustwording over dit onderwerp.

Mijn advies als moslima

Net zoals de toestand van reizen, (chronische) ziekte, ouderdom en zwakte, geen verdere verklaring behoeven als iemand in dergelijke toestand gebruik wilt maken van de vrijstelling, is een zwangere vrij om haar eigen keuze te maken hierover met oog op haar eigen welzijn en/of dat van haar kind. Vrees voelen voor je kind en/of jezelf op basis van onderzoek, advies van een professional, eigen gevoel en/of verstand als je je bedenkt wat voor belasting ruim 19 uur zonder vocht en voeding voor je zwangerschap kan betekenen, is met recht een gegronde reden om niet te vasten. Deze vrees kan aanwezig zijn vóór, tijdens of ná het vasten geprobeerd te hebben.

De bekende gezegde: Vertrouw op Allah, maar bind ook je kameel vast. Blind vertrouwen op Hem en wat het lot ook moge brengen is zeker niet verkeerd, maar Hij is het ook Die ons maant onze verstand en intellect te gebruiken. Doe dus je onderzoek, laat je altijd volledig inlichten van beide kanten zodat je je eigen afwegingen kan maken wat passend is in jouw situatie. En met wat je dan ook beslist, leg je je volledige vertrouwen op Hem. Wat je dan ook doet, wel of niet vasten, daar kan dan alleen maar zegen in zitten voor jou, in shaa’ Allah.

De bekende gezegde: Vertrouw op Allah, maar bind ook je kameel vast. Blind vertrouwen op Hem en wat het lot ook moge brengen is zeker niet verkeerd, maar Hij is het ook Die ons maant onze verstand en intellect te gebruiken.

Laat de reden om te vasten niet zijn dat je niet zoveel dagen wilt inhalen later, of door druk vanuit de omgeving of de onterechte gedachte dat het MOET, laat je beslissing enkel afhangen van jouw welzijn en dat van je kind. Ik gebruik expres constant het woordje ‘welzijn’ ipv enkel gezondheid, omdat dat de indruk wekt dat het alleen om het welbevinden van jouw fysieke gesteldheid gaat. Maar jouw totale staat van welbevinden, zowel fysiek, mentaal als emotioneel, doen ertoe tijdens het proces van zwangerschap. Jouw fysieke én mentale draagkracht en vermogen zijn beiden even belangrijk.

Mijn persoonlijke visie als moslima over wel/niet vasten tijdens de zwangerschap deel ik met hart en ziel in de blogpost waarom zwangere en zogende zusters zich niet schuldig moeten voelen als ze niet vasten. Daarin lees je ook meteen mijn hele visie hierover terug vanuit islamitisch perspectief, en zie je eigenlijk ook hoe ik de islam als geloof beleef. Dit vormt tevens de basis voor mij in mijn werk als bevallingscoach.

Mijn advies als bevallingscoach

Op basis van alle bevindingen, zowel gesterkt vanuit islamitisch als wetenschappelijk perspectief, raad ik zwangere vrouwen aan om NIET te vasten tijdens de zomerperiode. Vooral niet tijdens het eerste en derde trimester. Deze periodes zijn bewezen van cruciaal (!) belang voor de ontwikkeling van de baby en jouw eigen welzijn. Júist als je je goed voelt, moet je dat in deze periodes juist meer voeden en koesteren. Zou ik een ander advies geven als de Ramadan in de winterperiode zou vallen? Misschien enkel voor het tweede trimester, afhankelijk van de gezondheidstoestand en andere factoren. Ik zou dan het advies geven dat het mogelijk is, indien…. en dan een hele lijst van tips, richtlijnen en adviezen om het (blijvend) in goede banen te leiden.

“Oké, maar iedere vrouw is anders hè. Jij in jouw positie zou juist zusters moeten geruststellen en stimuleren om te vasten of dat ze het in ieder geval proberen in plaats van aanmoedigen dat ze een vrijstelling hebben.”

Als ik ‘in mijn positie’ zwangere/zogende zusters aan Zijn genade en barmhartigheid voor ons mag herinneren indien zij erover kiezen niet te vasten tijdens de zwangerschap, acht ik mezelf in de beste positie ooit, alhamdulillaah! Als moslima zeg ik, Allah heeft JOU het recht gegeven zijn Rahmah (genade) te mogen ontvangen als jij daar gebruik van wenst te maken. Laat je niet iets anders wijsmaken, en voel je daar zeker NOOIT schuldig over.

Moslima professionals, speak up!

Maar van de vele standaard dingen die ik over me heen heb gekregen, sprong bovengenoemde uitspraak er toch best uit. Mijn stem in de gemeenschap wordt door sommigen gezien als een afwijkend geluid. Maar ik weet dat ik niet alleen ben. Er is een groeiende ontevredenheid en bewustwording onder vrouwen in onze gemeenschap over de manier waarop ‘vrouwenzaken’ belicht worden, incompleet en vaak te zwart-wit. Vooral moslima zorgprofessionals zouden zich meer hierover moeten uitspreken. Daarom stemt het onderzoeksrapport van diëtiste Isra al-Dhahir, gebaseerd op recente bevindingen, me hoopvol.

Mijn stem in de gemeenschap wordt door sommigen gezien als een afwijkend geluid. Maar ik weet dat ik niet alleen ben. Er is een groeiende ontevredenheid en bewustwording onder vrouwen in onze gemeenschap over de manier waarop ‘vrouwenzaken’ belicht worden, incompleet en vaak te zwart-wit.

In haar artikel  ‘Is Ramadanvasten tijdens zwangerschap veilig?’ benoemt Isra al-Dhahir ook recente onderzoeken op dit gebied, die een zekere overlap kennen met mijn bevindingen in deel 2. Ook zij plaatst kritische kanttekeningen bij onderzoeken die zouden uitwijzen dat vasten tijdens de zwangerschap geen enkele nadelige effecten zou hebben op zowel moeder als kind. Ook zij is van mening dat het belangrijk is dat zorgverleners die te maken krijgen met zwangere cliënten op de hoogte moeten zijn van de aanwezige risico’s en passend advies verstrekken. In hoeverre heeft de gemiddelde zorgverlener zich in de materie verdiept om zinnige uitspraken te doen? En baseren ze dit wel op recente onderzoeken, die rekening houden met de oh zo belangrijke factor van tijdsduur bijvoorbeeld?

Ook vind ik versterking in de woorden van Heba Shaheed, oprichter van The Pelvic Expert, vrouwencoach en fysiotherapeute, gespecialiseerd in vrouwengezondheid; bekkenklachten, hormoonbalans, herstel na de bevalling en menstruatie. In haar geweldige artikel ‘Periods and Ramadan: Can we talk about it?’ (echt een aanrader om te lezen!) benoemt ze o.a. de link tussen uitdroging vanwege het vasten en het effect van regelmatig optreden van harde buiken (wat kan leiden tot beginnend weeënactiviteit). Ook dit vinden we terug in de bevindingen uit deel 2. Heba stelt aan de kaak hoe krampachtig er wordt omgegaan met het gebruik maken van de vrijstelling en hoe vrouwen volharden ondanks klachten en ongemakken in onzekerheid en twijfel.

Heba Shaheed: Do we forget that Allah has blessed us with exemptions from fasting during pregnancy and breastfeeding? And that you could be causing yourself and your baby harm by fasting? Many women feel tremendous guilt for not fasting when they are pregnant, breastfeeding, or even when they are ill. This is purely because we have not nurtured the women in our lives to celebrate their cycles.

Zij linkt het onbewuste schaamtebeeld dat bestaat over vrouw-zijn aan onze toestanden (menstruatie, zwangerschap, borstvoeding) en hoe wij hiermee omgaan tijdens onze keuze om wel of niet te vasten. Het artikel is een echte eye-opener over de toestand van onze gemeenschap en in hoeverre wij onze vrouw-zijn omarmd hebben met al haar toestanden die Hij ons in de eerste plaats gegeven heeft. Mijn wens is dat meer moslima’s zich zullen durven uitspreken over deze zaken in onze gemeenschap, we really need it! 

Mijn toekomst als verloskundige

Al sinds 2014 deel ik mijn visie en bevindingen over het onderwerp van vasten tijdens de zwangerschap en borstvoeding, en vanaf het begin heb ik naast vooral geweldige support ook soms te maken (gehad) met enige weerstand vanuit de gemeenschap. Het is hoe het is, maar ik zal doorgaan met het laten horen van mijn geluid. Nu als Aziema Fatima, moslima en bevallingscoach, en ook 4 jaar later, in shaa’ Allah, als verloskundige zal ik zonder twijfel dezelfde visie en standpunten blijven uitdragen op dit gebied. Alleen met misschien nóg meer onderbouwing want onderzoek dendert door op dit gebied, alhamdulillaah. Want drie keer raden welk onderwerp ik dan voor mijn afstuderen ga willen onderzoeken… 🙂 in shaa’ Allah, ik heb er nu al zin in!